Hoe gaan we om met deze plotselinge bizarre verandering?

Door de verspreiding van het Coronavirus, staat onze gezondheid op het spel. Dat veroorzaakt gevoelens van onveiligheid. Vanuit een natuurlijke overlevingsdrang zoeken we de gezamenlijkheid en veiligheid binnen de groep en is de drang om ‘bij de groep te willen horen’ des te groter. De Paradox is dat wij juist veiligheid moeten creëren door het tegenovergestelde te doen: waar mogelijk, geen fysiek contact, of anders tenminste op 1,5 meter afstand van elkaar. De natuurlijke drijfveer en het belang om bescherming te zoeken, maakt dat wij ons willen verbinden aan de groep en van betekenis willen zijn; ‘we willen iets doen!’. Het noodgedwongen stilstaan biedt ruimte aan reflectie en creativiteit: een ieder doet vanuit zijn of haar eigen drijfveren waar hij of zij goed in is. 

Deze plotselinge kanteling is een schok voor iedereen en brengt verschillende (overlevings) reacties teweeg. Aanvankelijk de meesten en nu nog een enkeling lijkt in de fase van ontkenning te zitten (waar maakt iedereen zich druk om, het is maar een griepje, het valt allemaal wel mee), maar over het algemeen is er het besef dat we allemaal te maken hebben met een zeer ernstige situatie. Sommigen worden boos omdat ze allerlei maatregelen opgelegd krijgen (fight). Anderen slaan voorraden in en sluiten zich af van de buitenwereld (flight) en weer anderen zijn radeloos en weten het even niet (freeze). We zitten aan het begin van deze crisis. 

Tegelijkertijd wil niemand zich door angst laten regeren en zijn er ook heel veel mensen die constructief denken, initiatieven nemen en tot actie over gaan, helpen waar dat nodig is. Mensen organiseren zichzelf. “Dit is een tijd waarin we elkaar moeten vinden over meningsverschillen en tegenstellingen heen. Een tijd om het gezamenlijk belang boven het eigen belang te stellen.”, bekrachtigt Premier Rutte. Hij lijkt zichzelf parallel aan de boodschap als voorbeeld te tonen: geen politiek eigen belang, maar collectief, positief en vanuit vertrouwen. Hij geeft erkenning aan iedereen, en met name voor de zorg- en dienstverleningsprofessionals, die vanuit hun professionele handelen doen waar zij goed in zijn en wat er toe doet: “U doet fantastisch werk! Heel, heel veel dank daarvoor!” Daarbij geeft hij nadrukkelijk het vertrouwen aan de deskundigen: het antwoord op alle vragen die leven, begint bij hun kennis en ervaring.  

Aandacht, bevestiging en erkenning is meer dan ooit belangrijk. Tegelijkertijd is ook de, geen gemakkelijke, duidelijke boodschap belangrijk. Een boodschap die van gezag spreekt, duidelijkheid schept, aangeeft aan wat we gaan doen en waarom: “We gaan de situatie maximaal controleren, wat betekent dat we het virus willen afremmen en tegelijkertijd gecontroleerd groepsimmuniteit op willen bouwen. Hiermee schermen we mensen die een groot risico lopen zoveel mogelijk af.” Hij spreekt zijn medeleven uit naar mensen die ziek zijn of hun dierbaren hebben verloren. En zegt toe mensen die hun baan of onderneming dreigen te verliezen, niet in de steek te laten. Hij spreekt zijn dank uit voor de manier waarop de aanwijzingen en maatregelen tot nu toe zijn opgevolgd en voor alle hartverwarmende voorbeelden van onderlinge hulp en solidariteit. Hij moedigt aan om verantwoordelijkheid te nemen en roept tegelijkertijd op tot het bewust blijven van je handelen: “Goed te merken dat we voor elkaar klaar staan als de nood aan de man is. Blijf dat doen! Blijf alert en volg de aanwijzingen. Blijf u gezond verstand gebruiken!”. 

Wie nog in de weerstand zit, zich terugtrekt of zich machteloos voelt, wordt uitgenodigd mee te gaan in de samenwerking in deze grote omslag. En dat hij een appel doet om op elkaar te letten en tegelijkertijd krachtig uitdraagt dat hij op ons rekent, vergroot het vertrouwen en het gevoel van veiligheid: de behoefte en het belang om als individu erbij te willen horen en van betekenis te willen zijn voor deze hele grote groep.

Kracht is je kwetsbaarheid tonen door te zeggen dat je onwetend bent: “Niemand weet hoe lang dit gaat duren en we zitten allemáal met vragen.”, zegt Rutte. Gevoelens van moedeloosheid en machteloosheid kunnen groter worden en onzekerheid kan toenemen: een liminale fase waarin het niet weten de overhand kan krijgen. Mensen kunnen zichzelf dan gaan organiseren vanuit solisme of hobbyisme. Als angst gaat regeren, krijgt het eigen belang prioriteit, wat ten koste gaat van de samenwerking. Als angst gaat regeren vallen we snel terug op oude patronen en komt controle weer op de voorgrond te staan. Daarom raakte de boodschap van Rutte mij: hij gaat uit van de deskundigheid, het vertrouwen en de goede bedoelingen van de mens, geeft aan wat de bedoeling is en geeft tegelijkertijd erkenning voor de gevolgen. Hartverwarmend om in de digitale wereld berichten van bestuurders in organisaties tegen te komen die hun personeel een hart onder de riem steken. Meer dan ooit is in deze tijd van onzekerheid erkenning en bevestiging belangrijk, paradoxaal duidelijkheid te bieden door te zeggen dat je het niet weet én uit te leggen wat je gaat doen: “Blijf dat doen!”